Kars Antlaşması 97 yıl önce bugün imzalandı

Volkan KARABAĞ

Yaklaşık 40 yıl Rus işgalinde kalan Kars, 97 yıl önce imzalanan Kars Antlaşmasıyla; Ülkemizin doğu sınırı çizildiği gibi Türkiye’nin gündemini işgal eden doğu cephesi meselesi de kapanmış oldu.

Öte yandan şuan ki Valilik makamında imzalanan Kars Antlaşmasının imzalandığı masa günümüzde de önemli sözleşmelere ev sahipliği yapıyor.

Kars Antlaşması

Kars Antlaşması, Sovyetler Birliği döneminde, birliğin himayesinde bulunan üç cumhuriyet; Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Türkiye Cumhuriyeti arasında 13 Ekim 1921'de imzalanan antlaşmadır. Kars antlaşmasıyla doğu sınırı kesin olarak çizilmiş, daha önce birçok kez TBMM hükümetini meşgul eden Doğu Cephesi, Ermeni Sorunu gibi durumlar ortadan kaldırılmıştır.

Kars Antlaşması TBMM, Sovyetler Birliği, Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan adına katılan yetkililerce katılınan Kars Konferansı'nda görüşülüp imzalanmıştır. 20 maddeden ve eklerinden oluşan Kars Antlaşması, aslında temel olarak Moskova Antalşması'nın hükümlerine dayanır. Ama Ermeni Sorunu gibi daha bölgesel ve TBMM'yi daha çok ilgilendiren konuları görüşmek üzere biraz daha detaylandırılmış ve farklı bir antlaşma halini almıştır. Konferansa TBMM tarafından Doğu Cephesi Kumandanı Kazım Karabekir Paşa başkanlığında; anlaşmanın görüşüleceği konuları ilgilendiren uzmanlar ve ileri gelenlerin oluşturduğu bir heyet gitmiştir. Diğer ülkelerden de aynı şekilde yetkili kişiler katılmıştır.

Kars Antlaşmasının maddeleri

• İstanbul güvenli olduğu sürece boğazda ticaret yapılabilecek
• Azeri Türklerinin yoğun olarak yaşadığı Nahcıvan bölgesine özerklik verilecek
• Batum Gürcistan'a verilecek
• Antlaşma tarafları hiçbir şekilde birbirine zorla antlaşma imzalatmaya çalışmayacak
• Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan'a daha önce verilmiş olan kapitülasyonlar kaldırılacak
• Antlaşma tarafları, antlaşmadaki herhangi bir devletin tanımadığı antlaşmayı tanımayacak
• Her devlet kendi himayesindeki karşı devletin vatandaşlarına iyi davranacak, azınlık haklarını gözetecek

Kars Antlaşmasının önemi

Kars antlaşması tarihte üzerinde çok durulmayan, sorunsuz bir şekilde imzalanıp çözülen bir antlaşma olsa da son derece önemlidir. Çünkü o dönem için doğudaki sorunların tamamen halledilmesiyle TBMM Hükümeti batıya yoğunlaşma fırsatı bulmuş ve batı cephesindeki başarılarını daha rahat bir şekilde gerçekleştirmiştir. Ayrıca Kars Antlaşması, bağımsız olmasa da başka bir Türk devletiyle yapılmış olan (Azerbaycan) önemli bir antlaşmadır. O dönem için Ermenilerin çıkarabilecekleri olası sorunların önüne geçilmiş; o günden beri de antlaşma da değişikliğe ihtiyaç duyulmadan doğu sınırları korunmuş, günümüze kadar verilmiştir. Kars Antlaşması'nın kayıp olarak nitelendirebilecek tek bir yönü, daha önce Misak-ı Milli sınırları içerisinde kabul edilen Batum'un, ilkelerden taviz verilerek Gürcistan'a bırakılmasıdır. Fakat bu da politika ve daha önce bahsedildiği gibi batıya yoğunlaşma amacıyla doğudaki sorunları kalıcı olarak çözme düşüncesi adına mantıklı bir tavizdir.

Yalnız belirtilmesi gereken bir durum vardır ki; Sovyetler Birliği'nin dağılması ile bağımsızlığını kazanmış olan Ermenistan, antlaşmanın Sovyetler Birliği tarafından imzalanmış olması gerekçesiyle Kars Antlaşması'nı tanımamaktadır. Bugün Ermenistan'a göre geçerli olan antlaşma Sevr Antlaşması'dır. Ayrıca Dağlık Karabağ Bölgesi'nin işgali başta olmak üzere Azerbaycan Türkleriyle ilgili yaşanan birçok sorunun kaynağı da Ermenistan'ın Kars Antlaşması'nı tanımamasıdır.